Karbonmonoksit Zehirlenmelerine Dikkat.30.10.2014
31.10.2014
Karbonmonoksit Zehirlenmelerine Dikkat
Karbonmonoksit (CO) nedir?
• Karbonmonoksit gazı; doğal gaz, gaz yağı, benzin, tüp gazı, kömür ve odun gibi yapısında 'karbon' bulunan yakıtların yanması veya tam olarak yanmaması sonucunda oluşan dumanda yer alan zehirli bir gazdır. Tatsız, renksiz, kokusuz olması ve tahriş etme özelliğinin olmaması nedeni ile fark edilmediği için 'sessiz katil' olarak bilinmektedir. Bu sessiz katile karşı hepimiz tedbirli olmalıyız.
Karbonmonoksit nerelerde bulunur?
o Karbon içeren yakıtların havalandırması az olan yerlerde yakılması sonucu, yangınlarda diğer toksik gazlarla birlikte, maden ocaklarında, garaj veya benzeri yerlerde egsoz dumanına bağlı olarak, propan yakıtı ile çalışan portatif kamp ısıtıcılarının kullanılması durumlarında karbonmonoksit zehirlenmesi sıklıkla görülmektedir. Bu tür ortamlarda uzun süre kalan kişilerin bu gazı soluması sonucu ölüme neden olabilecek zehirlenmeler olmaktadır. Bir başka kaynak ise boya sanayisinde kullanılan ve organik bir solvent olan metilen kloridle temastır.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?
• Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
• Karbonmonoksit zehirlenmesinde ilk belirtilerin baş ağrısı, yorgunluk hissi, mide bulantısı, nezle hali olması nedeni ile nezle ve grip gibi viral hastalıklarla karışabilmektedir. ( önemli bir farlılık olarak bu tip zehirlenmede ateş görülmez) Bu nedenle ev ya da grup içinde bulunan diğer bireylerde de belirtilerin aynı zamanda olması karbonmonoksit zehirlenmesi yönünden önemlidir.
• Genellikle semptomların ağırlığı CO düzeyi ve maruz kalınan süre ile ilişkilidir ama bu her zaman geçerli olmayabilir.
• Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler;
• Baş ağrısı,
• Yorgunluk ve bitkinlik hissi,
• Nefes darlığı,
• Mide bulantısı,
• Baş dönmesi şeklindedir.
• Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde ise;
• Sersemlik,
• Kusma,
• Kas koordinasyonunun kaybolması,
• Bilinç kaybı,
• Ölümle sonuçlanır.
Akut CO Zehirlenme Belirtileri
• Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Baş dönmesi,
• Unutkanlık,
• Bulantı - kusma,
• Karın ağrısı,
• Göğüs ağrısı ve çarpıntı,
• Uyuşukluk ve uyuklama,
• Zihin karışıklığı,
• Dikkat bozukluğu,
• Depresyon hali,
• Hareketsizlik,
• Halüsinasyon ve konfobülasyon,
• Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),
• Görme kaybı,
• Dışkı ve idrar tutamama,
• Bayılma ve nöbet geçirme,
• Koma,
• Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.
Kronik CO Zehirlenme* Belirtileri;
• Şiddetli baş ağrısı,
• Halsizlik,
• Bulantı ve kusma,
• Karın ağrısı,
• Bilişsel işlevlerde azalma,
• Sersemlik hissi,
• Uyuşmalar,
• Göz kararması,
• Retinal Hemoraji,
• Unutkanlık,
• Huzursuzluk,
• Kişilik değişiklikleri,
• Denge bozukluğu olarak görülmektedir.
• Kronik CO Zehirlenmesi: Riskli meslek gruplarında çalışanlarda olduğu gibi; yinelenen, az miktarda ancak uzun süreli maruziyetler sonucunda oluşan CO zehirlenmesidir.
Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır?
• Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır
• Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır,
• Hasta hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
• Acil Yardım Servisi 112 aranmalıdır.
• Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.
• Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir.
• Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada korbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5-6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.
Soba zehirlenmelerinden korunmak için neler yapmalıyız?
• Soba zehirlenmesi odun, kömür gibi ısınma aracı olarak kullanılan maddelerin yanması sonucu ortaya çıkan karbon monoksit gazından kaynaklanır. Bu gaz solunduğu takdirde, akciğerlerden kana karışarak kanda oksijen taşıyan moleküllerle yer değiştirir. Bunun sonucunda dokulara yeterli oksijen taşınamaz ve kişi hayatını kaybeder.
• Ne yazık ki günümüzde pek çok evde halâ soba kullanılıyor. Zahmeti bir yana ölümcül tehlikesi olması ve hatta pek çok kişinin hayatına son vermesi üzüyor. Bu yüzden soba kullananların son derece dikkatli olması gerekiyor. Dikkat edilmesi gereken ilk husus iyi bir soba ve kaliteli yakacaktır. Zira çoğu soba kömürdeki uçucu maddeleri yakamadığı için zehirlenmeler meydana gelebiliyor. Soba, oda içerisinde en uygun yere kurulmalı ve yerden en az 5-10 santim yüksekte olmalıdır. Ayrıca boruları temiz olmalı ve yakılırken en fazla 2/3 oranında doldurulmalıdır.
• Soba zehirlenmelerinin önemli nedenlerinden biri de yatmada önce sobayı yakmak veya ilave yakıt koymaktır. Bu nedenle sobanın sabaha kadar kendi yakıtıyla yanmasını sağlamalıyız. Ayrıca sobayı yakarken üstten yakmalı ve soba tam tutuşmadan ilave yakıt atmamalıyız. Bu sayede sobanın daha etkin bir biçimde yanmasını sağlamış ve karbon monoksit salınımını en aza indirmiş oluruz.
• Yanan sobanın olduğu bir ortamda el ve ayaklarda uyuşma, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı gibi belirtilerle karşı karşıya kalırsak muhakkak temiz havalı bir ortama çıkmalıyız. Çünkü bu belirtiler, zehirlenmenin en önemlileridir.
• Ülkemizde her yıl yüzlerce kişi soba zehirlenmesinden hayatını kaybediyor. Oysaki çok basit önlemlerle bunun önüne geçilebilir. İşte küçük ama etkili olacak hayat kurtaran öneriler:
• Tekniğine uygun imalatı, temizliği ve bakımı yapılmayan bacalar zehirlenmelere ve yangınlara neden olur. Bacalar, kömür gibi fazla miktarda is bırakan yakıt kullanıldığı takdirde 2 ayda bir, diğer yakıtlar (sıvı ve gaz gibi) kullandığı takdirde ise 3 ayda bir temizlettirilmeli.
• Kullanılan yakıtın standartlara uygunluğu kontrol edilmeli. İzin belgesi olmayan satıcılardan kömür alınmamalı.
• Yatmadan önce sobaya kesinlikle yakıt konulmamalı.
• Binaların yangından korunması yönetmeliklerine mutlaka uyulmalı.
• Baca gazlarının soğumasını azaltmak, baca tepmesini önlemek ve hava şartlarının etkisini azaltmak için bacalar yalıtılmalı veya baca duvarı et kalınlığı en az 10 cm. olmalı.
• Bacalara, yağmur suları, kuşlar, ağaç yaprakları vb maddelerin girmesini engellemek için mutlaka başlık kullanılmalı.
• Soba tutuşturulurken yakıtın üstten yanması sağlanmalı, böylece soba içinde ortaya çıkan zehirli gazlar yanarak sobayı terk ederler.
• Şofben zehirlenmeleri genellikle gaz kaçaklarından değil, yeterli havalandırma yapılmayan yerlerde, oksijen oranının düşmesi sonucunda karbonmonoksit oranının yükselmesiyle gerçekleştiği için şofbenin kullanıldığı yere sürekli temiz hava girmesi sağlanmalı.
• Bacalar yatak odalarından, merdiven sahanlığından, bina girişlerinden, havalandırma boşluklarından, çatı arasından, banyo ve tuvaletten geçirilmemeli.
• Gece yatarken soba kesinlikle açık bırakılmamalı.
• Türkiye'de Güneybatıdan esen lodos, güneyden estiği için genellikle sıcak hava taşıyan bir rüzgârdır. Dumanın yükselme hızı, dumanın sıcaklığı ile etrafını saran havanın sıcaklığı arasındaki farka bağlıdır. Diğer bir deyişle, bacadan çıkan duman ve gazlar kendilerini soğuk bir ortamda bulduklarında hızla yükselebilirler. Sıcak bir rüzgâr olan lodos, dış ortam sıcaklığını arttırdığı için sadece sobayı boğmaz aynı zamanda bacanın çekiş gücünü de büyük ölçüde azaltır.
Karbonmonoksit (CO) nedir?
• Karbonmonoksit gazı; doğal gaz, gaz yağı, benzin, tüp gazı, kömür ve odun gibi yapısında 'karbon' bulunan yakıtların yanması veya tam olarak yanmaması sonucunda oluşan dumanda yer alan zehirli bir gazdır. Tatsız, renksiz, kokusuz olması ve tahriş etme özelliğinin olmaması nedeni ile fark edilmediği için 'sessiz katil' olarak bilinmektedir. Bu sessiz katile karşı hepimiz tedbirli olmalıyız.
Karbonmonoksit nerelerde bulunur?
o Karbon içeren yakıtların havalandırması az olan yerlerde yakılması sonucu, yangınlarda diğer toksik gazlarla birlikte, maden ocaklarında, garaj veya benzeri yerlerde egsoz dumanına bağlı olarak, propan yakıtı ile çalışan portatif kamp ısıtıcılarının kullanılması durumlarında karbonmonoksit zehirlenmesi sıklıkla görülmektedir. Bu tür ortamlarda uzun süre kalan kişilerin bu gazı soluması sonucu ölüme neden olabilecek zehirlenmeler olmaktadır. Bir başka kaynak ise boya sanayisinde kullanılan ve organik bir solvent olan metilen kloridle temastır.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?
• Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
• Karbonmonoksit zehirlenmesinde ilk belirtilerin baş ağrısı, yorgunluk hissi, mide bulantısı, nezle hali olması nedeni ile nezle ve grip gibi viral hastalıklarla karışabilmektedir. ( önemli bir farlılık olarak bu tip zehirlenmede ateş görülmez) Bu nedenle ev ya da grup içinde bulunan diğer bireylerde de belirtilerin aynı zamanda olması karbonmonoksit zehirlenmesi yönünden önemlidir.
• Genellikle semptomların ağırlığı CO düzeyi ve maruz kalınan süre ile ilişkilidir ama bu her zaman geçerli olmayabilir.
• Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler;
• Baş ağrısı,
• Yorgunluk ve bitkinlik hissi,
• Nefes darlığı,
• Mide bulantısı,
• Baş dönmesi şeklindedir.
• Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde ise;
• Sersemlik,
• Kusma,
• Kas koordinasyonunun kaybolması,
• Bilinç kaybı,
• Ölümle sonuçlanır.
Akut CO Zehirlenme Belirtileri
• Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Baş dönmesi,
• Unutkanlık,
• Bulantı - kusma,
• Karın ağrısı,
• Göğüs ağrısı ve çarpıntı,
• Uyuşukluk ve uyuklama,
• Zihin karışıklığı,
• Dikkat bozukluğu,
• Depresyon hali,
• Hareketsizlik,
• Halüsinasyon ve konfobülasyon,
• Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),
• Görme kaybı,
• Dışkı ve idrar tutamama,
• Bayılma ve nöbet geçirme,
• Koma,
• Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.
Kronik CO Zehirlenme* Belirtileri;
• Şiddetli baş ağrısı,
• Halsizlik,
• Bulantı ve kusma,
• Karın ağrısı,
• Bilişsel işlevlerde azalma,
• Sersemlik hissi,
• Uyuşmalar,
• Göz kararması,
• Retinal Hemoraji,
• Unutkanlık,
• Huzursuzluk,
• Kişilik değişiklikleri,
• Denge bozukluğu olarak görülmektedir.
• Kronik CO Zehirlenmesi: Riskli meslek gruplarında çalışanlarda olduğu gibi; yinelenen, az miktarda ancak uzun süreli maruziyetler sonucunda oluşan CO zehirlenmesidir.
Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır?
• Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır
• Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır,
• Hasta hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
• Acil Yardım Servisi 112 aranmalıdır.
• Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.
• Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir.
• Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada korbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5-6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.
Soba zehirlenmelerinden korunmak için neler yapmalıyız?
• Soba zehirlenmesi odun, kömür gibi ısınma aracı olarak kullanılan maddelerin yanması sonucu ortaya çıkan karbon monoksit gazından kaynaklanır. Bu gaz solunduğu takdirde, akciğerlerden kana karışarak kanda oksijen taşıyan moleküllerle yer değiştirir. Bunun sonucunda dokulara yeterli oksijen taşınamaz ve kişi hayatını kaybeder.
• Ne yazık ki günümüzde pek çok evde halâ soba kullanılıyor. Zahmeti bir yana ölümcül tehlikesi olması ve hatta pek çok kişinin hayatına son vermesi üzüyor. Bu yüzden soba kullananların son derece dikkatli olması gerekiyor. Dikkat edilmesi gereken ilk husus iyi bir soba ve kaliteli yakacaktır. Zira çoğu soba kömürdeki uçucu maddeleri yakamadığı için zehirlenmeler meydana gelebiliyor. Soba, oda içerisinde en uygun yere kurulmalı ve yerden en az 5-10 santim yüksekte olmalıdır. Ayrıca boruları temiz olmalı ve yakılırken en fazla 2/3 oranında doldurulmalıdır.
• Soba zehirlenmelerinin önemli nedenlerinden biri de yatmada önce sobayı yakmak veya ilave yakıt koymaktır. Bu nedenle sobanın sabaha kadar kendi yakıtıyla yanmasını sağlamalıyız. Ayrıca sobayı yakarken üstten yakmalı ve soba tam tutuşmadan ilave yakıt atmamalıyız. Bu sayede sobanın daha etkin bir biçimde yanmasını sağlamış ve karbon monoksit salınımını en aza indirmiş oluruz.
• Yanan sobanın olduğu bir ortamda el ve ayaklarda uyuşma, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı gibi belirtilerle karşı karşıya kalırsak muhakkak temiz havalı bir ortama çıkmalıyız. Çünkü bu belirtiler, zehirlenmenin en önemlileridir.
• Ülkemizde her yıl yüzlerce kişi soba zehirlenmesinden hayatını kaybediyor. Oysaki çok basit önlemlerle bunun önüne geçilebilir. İşte küçük ama etkili olacak hayat kurtaran öneriler:
• Tekniğine uygun imalatı, temizliği ve bakımı yapılmayan bacalar zehirlenmelere ve yangınlara neden olur. Bacalar, kömür gibi fazla miktarda is bırakan yakıt kullanıldığı takdirde 2 ayda bir, diğer yakıtlar (sıvı ve gaz gibi) kullandığı takdirde ise 3 ayda bir temizlettirilmeli.
• Kullanılan yakıtın standartlara uygunluğu kontrol edilmeli. İzin belgesi olmayan satıcılardan kömür alınmamalı.
• Yatmadan önce sobaya kesinlikle yakıt konulmamalı.
• Binaların yangından korunması yönetmeliklerine mutlaka uyulmalı.
• Baca gazlarının soğumasını azaltmak, baca tepmesini önlemek ve hava şartlarının etkisini azaltmak için bacalar yalıtılmalı veya baca duvarı et kalınlığı en az 10 cm. olmalı.
• Bacalara, yağmur suları, kuşlar, ağaç yaprakları vb maddelerin girmesini engellemek için mutlaka başlık kullanılmalı.
• Soba tutuşturulurken yakıtın üstten yanması sağlanmalı, böylece soba içinde ortaya çıkan zehirli gazlar yanarak sobayı terk ederler.
• Şofben zehirlenmeleri genellikle gaz kaçaklarından değil, yeterli havalandırma yapılmayan yerlerde, oksijen oranının düşmesi sonucunda karbonmonoksit oranının yükselmesiyle gerçekleştiği için şofbenin kullanıldığı yere sürekli temiz hava girmesi sağlanmalı.
• Bacalar yatak odalarından, merdiven sahanlığından, bina girişlerinden, havalandırma boşluklarından, çatı arasından, banyo ve tuvaletten geçirilmemeli.
• Gece yatarken soba kesinlikle açık bırakılmamalı.
• Türkiye'de Güneybatıdan esen lodos, güneyden estiği için genellikle sıcak hava taşıyan bir rüzgârdır. Dumanın yükselme hızı, dumanın sıcaklığı ile etrafını saran havanın sıcaklığı arasındaki farka bağlıdır. Diğer bir deyişle, bacadan çıkan duman ve gazlar kendilerini soğuk bir ortamda bulduklarında hızla yükselebilirler. Sıcak bir rüzgâr olan lodos, dış ortam sıcaklığını arttırdığı için sadece sobayı boğmaz aynı zamanda bacanın çekiş gücünü de büyük ölçüde azaltır.
